Προς μια Ευρωπαϊκή πολιτική υγείας; Η πρόκληση για την επόμενη πενταετία

Στο πλαίσιο της ευρύτερης ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης των Ελλήνων Ευρωπαίων πολιτών για Ευρωπαϊκά θέματα αλλά και συστηματικής προώθησης των φεντεραλιστικών αρχών στην Ελλάδα, η ΕΕνΟΕ ξεκίνησε τον Αύγουστο του 2024 έναν κύκλο σεμιναρίων με στοχευμένες πολιτικές που έχουν καταγραφεί ως άμεσες προτεραιότητες από τους πολίτες στα αποτελέσματα της Διάσκεψης για το μέλλον της Ευρώπης και με βάση διαδοχικές έρευνες του Ευρωβαρομέτρου τα τελευταία χρόνια. Στο εναρκτήριο σεμινάριο που διεξήχθη στην επέκεινα χώρα σε συνεργασία με το παράρτημα Ηπείρου της ΕΕνΟΕ, αναπτύχθηκε το σκεπτικό μιας νέας κοινής Ευρωπαϊκής πολιτικής για την υγεία. H προστασία της δημόσιας υγείας σε Ευρωπαϊκό επίπεδο και η πρόσβαση όλων των πολιτών σε υγειονομικές παροχές υψηλού επιπέδου, είναι ένα από τα μεγάλα διλήμματα των επόμενων χρόνων. Το κυρίαρχο πνεύμα σε όλες τις ομιλίες ήταν ότι κρίνεται επιτακτικής ανάγκης η αναθεώρηση του νομικού πλαισίου, ώστε να δρομολογηθούν οι απαραίτητες πρωτοβουλίες και να αναζητηθούν οι ανάλογοι πόροι για την υλοποίηση αυτού του φιλόδοξου προγράμματος.

Η εναρκτήρια διαδικτυακή ομιλία έγινε από τον Δρ. Στέλιο Κυμπουρόπουλο, (ψυχίατρο και πρώην Ευρωβουλευτή), ο οποίος κάνοντας αναφορά στο φεντεραλιστικό κίνημα ως ανερχόμενο και πρωτοποριακό, εξέφρασε την άποψη ότι ο φεντεραλισμός θα μπορούσε να συγκροτήσει μία κοινή πολιτισμική, πολιτική, κοινωνική και γεωγραφική ταυτότητα. Η Συνθήκη του Μάαστριχτ (1992) εισήγαγε νομικές βάσεις για την προστασία της δημόσιας υγείας στο πλαίσιο των πολιτικών της Ε.Ε. Συγκεκριμένα, η Συνθήκη αναγνώρισε τη σημασία της δημόσιας υγείας, επιτρέποντας την ανάληψη δράσεων από την Ε.Ε. για την αναβάθμιση της υγειονομικής ασφάλειας, τη βελτίωση της πληροφόρησης, την πρόληψη ασθενειών ενώ διατήρησε το δικαίωμα των κρατών για την οργάνωση των εθνικών συστημάτων υγείας. Ο κ. Κυμπουρόπουλος υπογράμμισε την ύψιστη σημασία της δημιουργίας ευρωπαϊκών δικτύων υγείας καθώς και της πρόσβασης στα εθνικά συστήματα υγείας σε προγράμματα υγειονομικής περίθαλψης. Είναι αναμφισβήτητο ότι οι διατάξεις ενίσχυσαν την εστίαση της Ε.Ε. στη δημόσια υγεία αλλά υπάρχουν ακόμα πολλά περιθώρια αναβάθμισής της με πραγματικές δεσμεύσεις, πλάνο, κοινές αρχές και χρηματοδότηση.

Στη συνέχεια, τον λόγο πήρε η Δάφνη Γώγου, (νομικός και πρόεδρος της ΕΕνΟΕ), η οποία τόνισε εξαρχής ότι στο διεθνές δίκαιο η υγεία είναι ανθρώπινο δικαίωμα όλων των πολιτών χωρίς διακρίσεις. Η Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων άφηνε στα κράτη μέλη του ΟΗΕ το περιθώριο να ορίσουν το δικαίωμα πρόσβασης στην υγεία. Το αίτημα των Ευρωπαίων Φεντεραλιστών στα θέματα υγείας είναι πιο επίκαιρο από ποτέ. Η ομιλήτρια, με αναδρομικές αναφορές στις συνθήκες του Μάαστριχτ (1992) και Άμστερνταμ (1997), σχολίασε ότι η δράση της Ένωσης συμπληρώνει τις εθνικές πολιτικές, στοχεύει στη βελτίωση της δημόσιας υγείας και ενθαρρύνει τη συνεργασία των κρατών μελών. Η δράση της Ένωσης αναπτύσσεται χωρίς να θίγονται οι ευθύνες των κρατών μελών αναφορικά με τη διαμόρφωση της πολιτικής τους στον τομέα της υγείας, την παροχή υγειονομικών υπηρεσιών και την ιατρική περίθαλψη. Κάθε πολίτης έχει το δικαίωμα της πρόσβασης σε θέματα υγείας. Με την εμφάνιση της πανδημίας covid η δημόσια υγεία περιλήφθηκε στην κορυφή της πολιτικής ατζέντας αφού δημιουργήθηκε μία γενικευμένη ανασφάλεια, νέες γεωπολιτικές προκλήσεις, ζήτημα βιωσιμότητας των συστημάτων υγείας, ανάγκη νέου νομοθετικού πλαισίου για ασφαλή και καινοτόμα φάρμακα, αντιμετώπιση ευάλωτων ομάδων, σπάνιων ασθενειών αλλά και θέματα παραπληροφόρησης του κοινού. Ο ρόλος των φεντεραλιστών στην ανάληψη έκτακτων μέτρων για την αντιμετώπιση της πανδημίας έδειξε ότι είναι εφικτό να δημιουργηθεί μία νομική βάση για την πρόληψη σε θέματα υγείας. Ο μηχανισμός λήψης αποφάσεων HERA κρίνεται προβληματικός για την υγειονομική αυτονομία της ΕΕ. Ως Πρόεδρος της ΕΕνΟΕ, η κυρία Γώγου, εξέφρασε την πεποίθηση ότι μόνο η αλλαγή των καταστατικών θα επιτρέψει τη δημιουργία νομικής βάσης για μία κοινή πολιτική Υγείας.

Ο Γιάννης Καλαντζάκης, (entrepreneur υπηρεσιών υγείας και ειδικός σε θέματα συμμόρφωσης κατά GDPR), αναφέρθηκε στην ενιαία Ευρωπαϊκή πολιτική υγείας, η οποία οφείλει να στοχεύει στη διασφάλιση υψηλής ποιότητας φροντίδας για όλους τους πολίτες, προωθώντας τη συνεργασία, τα κοινά πρότυπα και την ψηφιακή υγεία με προστασία δεδομένων. Προκλήσεις, όπως οι πολιτισμικές και οικονομικές διαφορές, η εθνική κυριαρχία και η αρχή της επικουρικότητας, περιορίζουν την ενοποίηση. Ωστόσο, πρότεινε τη δημιουργία μητρώου κρίσιμων υποδομών και κοινών προτύπων διαπίστευσης για μεγαλύτερη ανθεκτικότητα και ισότητα στην υγεία. Η ανάγκη για ενιαία πολιτική είναι επιτακτική για μελλοντικές υγειονομικές προκλήσεις.

Η ομιλία της Δρ. Σοφίας Μαρκούλα, (Επίκουρη Καθηγήτρια Νευρολογίας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και Αντιδήμαρχος Ιωαννίνων για θέματα κοινωνικής αλληλεγγύης- προστασίας, προσχολικής ηλικίας, ισότητας, αντιμετώπισης διακρίσεων και έμφυλης βίας), επικεντρώθηκε στην προσβασιμότητα σε νέες και καινοτόμες θεραπείες, υπογραμμίζοντας τη σημασία της συνεργασίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο και την υιοθέτηση βέλτιστων πρακτικών για την υγεία. Παρά τη νομική υποχρέωση των κρατών-μελών να παρέχουν υψηλό επίπεδο υγειονομικής προστασίας, οι ανισότητες στην πρόσβαση και τα αποτελέσματα υγείας παραμένουν έντονες, επηρεάζοντας την κοινωνική συνοχή και ευημερία. Ανέφερε ότι η πανδημία ανέδειξε την ανάγκη για μια πιο φιλόδοξη και συντονισμένη ευρωπαϊκή στρατηγική στην υγεία, ενώ η φαρμακευτική καινοτομία προσφέρει σημαντικές ευκαιρίες. Ωστόσο, οι προκλήσεις περιλαμβάνουν περιορισμούς προϋπολογισμού, έλλειψη υποδομών και καθυστερήσεις στις αποζημιώσεις, ενώ η προώθηση λύσεων όπως η ενίσχυση των αρμοδιοτήτων του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Φαρμάκων μπορεί να βελτιώσει την ισότητα και την αποδοτικότητα. Τέλος, επισήμανε ότι η ενδυνάμωση της ευρωπαϊκής συνεργασίας και η εστίαση σε φαρμακευτικά προϊόντα χαμηλότερου κόστους, αποτελούν καίριες προτεραιότητες για τη διασφάλιση δίκαιης και έγκαιρης πρόσβασης στις θεραπείες του μέλλοντος.

Ο Δρ Ιωάννης Γεωργίου, (Καθηγητής Ιατρικής Γενετικής - Κοσμήτορας της Σχολής Επιστημών Υγείας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων), αναφέρθηκε στη ριζική επίδραση της Τεχνητής Νοημοσύνης στην Ιατρική, αναδιαμορφώνοντας τη διάγνωση, τη θεραπεία και την έρευνα. Αναλύοντας τη συμβολή της, τόνισε την ικανότητα της ΤΝ να διαχειρίζεται τεράστιους όγκους δεδομένων, επιτρέποντας την εξατομίκευση της ιατρικής φροντίδας. Μέσα από ευρωπαϊκά έργα όπως το KConnect, έχουν αναπτυχθεί τεχνολογίες για την ανάλυση κειμένων και τη βελτίωση της ιατρικής παροχής. Επίσης, εργαλεία όπως το AutoGluon και το DxGPT προάγουν τη διάγνωση σπάνιων νοσημάτων και μειώνουν το κόστος θεραπείας. Η ΤΝ συμβάλλει στη βελτίωση της κατανόησης των ασθενών, την ταχύτερη διάγνωση, την πρόβλεψη ασθενειών και την ανάπτυξη θεραπειών μέσω ανάλυσης δεδομένων από φακέλους υγείας και κλινικές μελέτες. Παράλληλα, ενισχύει την αποτελεσματικότητα της ιατρικής έρευνας, οδηγώντας σε νέες θεραπείες. Ωστόσο, ζητήματα ιδιωτικότητας και δεοντολογίας απαιτούν σαφή ρυθμιστικά πλαίσια. Το EU4Health (2021-2027) είναι ένα σημαντικό πρόγραμμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης που αποσκοπεί στην ενίσχυση της δημόσιας υγείας, προωθώντας την ψηφιακή διακυβέρνηση, τη διασυνοριακή συνεργασία και την ανθεκτικότητα των συστημάτων υγείας. Συμπερασματικά, η ΤΝ αναδιαμορφώνει την ιατρική πρακτική, καθιστώντας την πιο αποτελεσματική, οικονομικά αποδοτική και εξατομικευμένη για κάθε ασθενή.

Ο Alain Partoens (CEO Newton Biocapital, former chairman of Belgian Venture and private Equity Association) στην ομιλία του με τίτλο «Φαρμακευτική Βιομηχανία. Το βελγικό παράδειγμα», αναφέρθηκε στον ευρωπαϊκό φαρμακευτικό τομέα, ο οποίος είναι γνωστός για την υψηλή ποιότητα της πανεπιστημιακής έρευνας, αν και η μετατροπή αυτής της αριστείας σε παγκόσμια ηγεσία της βιομηχανίας παραμένει πρόκληση. Σημαντικές εξελίξεις, όπως τα εμβόλια RNA κατά του COVID-19 που αναπτύχθηκαν από τις BioNTech και Moderna, αναδεικνύουν τη δυνατότητα των μοναδικών τεχνολογιών. Ωστόσο, η ευρωπαϊκή βιοτεχνολογία πλήττεται από την υποχρηματοδότηση και την έλλειψη φιλόδοξων διοικητικών ομάδων. Ο γηράσκων πληθυσμός και η αύξηση των χρόνιων ασθενειών στην Ευρώπη αυξάνουν τις δαπάνες υγειονομικής περίθαλψης, υπογραμμίζοντας την ανάγκη για καινοτομία στην πρόληψη και τη θεραπεία. Ο κύριος Partoens υπογράμμισε τη ζωτική ανάγκη για βιώσιμες νεοφυείς επιχειρήσεις που να καλύπτουν ιατρικές ανάγκες. Στην παρούσα φάση, οι βιοτεχνολογικές επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν σημαντικούς κινδύνους και γι’ αυτό χρήζουν δημόσιας επένδυσης για να συμπληρώσουν τη χρηματοδότηση από τον ιδιωτικό τομέα. Γενικά, μια κοινωνική συζήτηση είναι επιτακτική για να ενισχυθεί η αξιολόγηση των διαγνωστικών εταιρειών και να διευκολυνθεί η εμπλοκή των δημόσιων αρχών σε στρατηγικές πρόληψης.

Η Δρ. Λήδα Γώγου, Ομότιμη Καθηγήτρια Πυρηνικής Ιατρικής ΠΑΔΑ, έκανε λόγο για τη γήρανση των γυναικών που συνοδεύεται από μια σειρά σωματικών, ψυχολογικών και κοινωνικών αλλαγών που επηρεάζουν σημαντικά την ποιότητα ζωής. Παράγοντες όπως η υγεία, οι διαπροσωπικές σχέσεις, η σωματική δραστηριότητα και η διατροφή παίζουν καθοριστικό ρόλο στην αντιμετώπιση των προκλήσεων που ενέχει η τρίτη ηλικία. Συχνά προβλήματα υγείας που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες κατά τη γήρανση περιλαμβάνουν: οστεοπόρωση, καρδιαγγειακές παθήσεις, διαβήτη, καρκίνο και νευρολογικά προβλήματα. Για την αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων η ομιλήτρια πρότεινε διάφορες στρατηγικές, όπως: η διατήρηση μιας ισορροπημένης διατροφής, η τακτική σωματική άσκηση, ο έλεγχος του σωματικού βάρους, η διακοπή του καπνίσματος και η τακτική παρακολούθηση από γιατρό. Επιπλέον, η κοινωνικοποίηση, η συμμετοχή σε δραστηριότητες και η διατήρηση ενός θετικού τρόπου ζωής μπορούν να συμβάλουν στην βελτίωση της ποιότητας ζωής. Η πρόληψη και η έγκαιρη διάγνωση είναι ζωτικής σημασίας για την αντιμετώπιση των προβλημάτων υγείας που σχετίζονται με τη γήρανση. Η δημιουργία υποστηρικτικών δικτύων και η παροχή πληροφόρησης στις γυναίκες μπορούν να συμβάλουν στην ενδυνάμωσή τους και στην αντιμετώπιση των προκλήσεων που αντιμετωπίζουν. Συμπερασματικά, με τη σωστή φροντίδα και την υιοθέτηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής, οι γυναίκες μπορούν να διατηρήσουν μια καλή ποιότητα ζωής και να απολαύσουν τα χρόνια της τρίτης ηλικίας.

Η Ελένη Γαζή στη σύντομη παρέμβασή της μάς παρουσίασε το πρόγραμμα «Αειθαλεία», το οποίο προάγει την ενεργό γήρανση μέσω εθελοντισμού, ενθαρρύνοντας άτομα ηλικίας 65+ να συμμετέχουν σε εθελοντικές δράσεις. Στόχος είναι η βελτίωση της ψυχικής και σωματικής υγείας των ηλικιωμένων, προάγοντας την κοινωνική αλληλεγγύη. Το πρόγραμμα υλοποιείται από την ΑμΚΕ ΕΛΙΞ, σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Πατρών, την OTEAcademy και την PROOPSIS, στο πλαίσιο του προγράμματος Active citizens fund.

Ο Δρ. Σωτήρης Παπασπυρόπουλος, (Ιδρυτής και Πρόεδρος (1988 - 1997) των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στην Ελλάδα και Γεν. Διευθυντής (2007 - 2019) στο Ελληνικό Δίκτυο Υγιών Πόλεων του Π.Ο.Υ.), αναφέρθηκε στην έννοια της επικουρικότητας που μπορεί να συνδέσει τα δίκτυα υγείας των δήμων με τους πολίτες. Το ζητούμενο, κατά τον ομιλητή, είναι η πρόληψη της πρωτοβάθμιας υγείας με άξονες αναφοράς τις τοπικές κοινωνίες και τους δήμους. Προτείνει τη σύσταση προγραμμάτων πρόληψης και ευζωίας μέσω των εθελοντικών οργανώσεων των δήμων και των δομών υγείας για την ενίσχυση της τοπικότητας, την ανάδειξη του εθελοντισμού και την ενίσχυση του ρόλου ευθύνης των πολιτών. Ο σκοπός πρέπει να είναι η διατήρηση της υγείας όσον αφορά την ολότητα χωρίς διακρίσεις.

Ο Pier Virgilio Dastoli, (Καθηγητής Διεθνούς Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Dante Alighieri στο Ρέτζιο ντι Καλάμπρια) μίλησε για τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στην επιδίωξη μίας βαθύτερης ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, ιδίως στο πλαίσιο της αντίστασης των εθνικών κυβερνήσεων για την τροποποίηση των Συνθηκών της Ρώμης ή την υιοθέτηση νέων συνθηκών. Ο ομιλητής υπογράμμισε τον σημαντικό ρόλο του Αλτιέρο Σπινέλι στην πρωτοβουλία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου να υιοθετήσει μια συντακτική διαδικασία κατά την πρώτη του νομοθετική περίοδο, οδηγώντας στη δημιουργία του Σχεδίου Συνθήκης Σπινέλι το 1984. Επισήμανε ότι οι επερχόμενες διαπραγματεύσεις για το πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο θα είναι μια κρίσιμη πολιτική μάχη για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Επιπρόσθετα, τόνισε την ανάγκη για μια νέα συνθήκη ή σύνταγμα που θα επιτρέψει στην ΕΕ να λειτουργήσει πιο αποτελεσματικά, ιδιαίτερα ενόψει πιθανών μελλοντικών διευρύνσεων. Ανέφερε ότι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα πρέπει να αναλάβει έναν συντακτικό ρόλο ενώ δεν παρέλειψε να σχολιάσει τη σημασία της εμπλοκής των πολιτών μέσω της συμμετοχικής δημοκρατίας, ίσως μέσω μιας συνέλευσης πολιτών, για να ενδυναμωθεί το φεντεραλιστικό όραμα της ΕΕ. Εν κατακλείδι, ο ομιλητής κάλεσε σε μια συνεκτική στρατηγική που να ευθυγραμμίζεται με την προσέγγιση του Σπινέλι για την προώθηση πραγματικής προόδου προς μια ομοσπονδιακή Ευρωπαϊκή Ένωση.

Κατόπιν, η Δάφνη Γώγου μίλησε για το πρωτοποριακό Φεντεραλιστικό Μανιφέστο του Βεντοτένε, το οποίο γράφτηκε το 1941 από τον Αλτιέρο Σπινέλι και τον Ερνέστο Ρόσι. Το αρχικό μανιφέστο υπήρξε θεμέλιο της ιδέας της ευρωπαϊκής ενοποίησης, καλώντας σε μια ομοσπονδιακή Ευρώπη για την αποτροπή πολέμων. Το "Βεντοτένε ΙΙ" συχνά αναφέρεται σε σύγχρονες ανανεώσεις του οράματος, προσαρμοσμένες στις προκλήσεις της σημερινής εποχής, όπως η κλιματική αλλαγή, η ανισότητα και οι γεωπολιτικές κρίσεις. Αυτή η νέα προσέγγιση εστιάζει στη δημοκρατική εμβάθυνση της ΕΕ, στη μεγαλύτερη οικονομική και κοινωνική σύγκλιση και στην ενίσχυση της κοινής εξωτερικής πολιτικής. Πρόκειται για ένα κάλεσμα για μια πιο ενωμένη, ισχυρή και αλληλέγγυα Ευρώπη, με έμφαση στη συμμετοχή των πολιτών και τη διαφύλαξη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Ο Σπύρος Γκόγκας, (ιδρυτής της μη κερδοσκοπικής πολιτιστικής και εκπαιδευτικής οργάνωσης «Imagine Heritage», σύμβουλος και μέλος της UEF Ελλάδας), αναφέρθηκε στον φεντεραλισμό που ξεκίνησε ως ένα ριζοσπαστικό εγχείρημα μέχρι να νομιμοποιηθεί πολιτικά. Πρόκειται για μία οργανωμένη ιδέα ομοσπονδοποίησης με ένα συστηματοποιημένο corpus προγραμματικών κειμένων. Ο φεντεραλισμός είναι ένας χώρος δημιουργίας διαλόγου και διαμόρφωσης απόψεων για την ομοσπονδία ως άποψη και ως προοπτική που αποτελεί το μεγάλο στοίχημα της ΕΕ.

Ο Πάνος Γκόνης από τις εκδόσεις «Γκόνη» παρουσίασε το βιβλίο «Ο Altiero Spinelli και το όραμά του για την ενωμένη Ευρώπη» και η εκδήλωση ολοκληρώθηκε με έναν σύντομο απολογισμό από τον Νίκο Γιαννή ο οποίος εξέφρασε την άποψη ότι η εν λόγω συνάντηση ήταν σύμφυτη με τους σκοπούς της επέκεινα χώρα και κορωνίδα της συζήτησης είναι ότι η ιδέα της ελευθερίας πρέπει να κυριαρχεί σε όλους τους τομείς με προτεραιότητα την υγεία. Ευχόμαστε η εκδήλωση αυτή να είναι η απαρχή μελλοντικών δράσεων και συναντήσεων με στόχο τη διάδοση του φεντεραλιστικού οράματος στους κόλπους της κοινωνίας.