Στα χνάρια της Ιστορίας - On the footsteps of History

Για δεύτερη συνεχή χρονιά η επέκεινα χώρα φιλοξένησε μία ελληνογερμανική ανταλλαγή νέων με την υποστήριξη του ΕΓΙΝ (Ελληνογερμανικό Ίδρυμα Νεολαίας) από 5 έως 12 Σεπτεμβρίου 2023.

Εικοσιπέντε συμμετέχοντες, νέοι έως 29 ετών, πήραν μέρος στο πρόγραμμα αυτό, με θέμα την ανακάλυψη της κοινής Ιστορίας των δύο τόπων κατά τη δύσκολη περίοδο της Γερμανικής Κατοχής στην Ελλάδα. 

Με εργαλεία το walking and talking, ομαδικές δραστηριότητες και παιχνίδια αλλά και εργαστήρια φυσικά, οι συμμετέχοντες εργάστηκαν ομαδικά και το αποτέλεσμα της συνύπαρξης και συνεργασίας τους ήταν εντυπωσιακό. Η προσωπική μαρτυρία που κατέθεσε η Άννα Νέσεμαν αξίζει να διαβαστεί (βλ. παρακάτω).  

Ιστορική ξενάγηση στα Ιωάννινα και στην εβραϊκή συνοικία καθώς και στη Συναγωγή, προβολή του ιστορικού ντοκιμαντέρ "Το μπαλκόνι" του Χρύσανθου Κωνσταντινίδη, επίσκεψη στο Πολεμικό Μουσείο στο Καλπάκι, ήταν μερικές από τις ξεχωριστές στιγμές της δραστηριότητας. Last but not least, διανοίξαμε, καθαρίσαμε και σημάναμε με πινακίδες, το μονοπάτι που οδηγεί από το Μονοδένδρι (σημείο Ζαβρούχο) στα Άνω Πεδινά, ήταν υπέροχα.

Η τοπική γαστρονομία επίσης τιμήθηκε με σεμινάριο για άνοιγμα φύλλου ηπειρώτικης πίτας από τον Άκη Λιοκάτη 

Σε αυτό το σημείο, θα ήθελα να αναφερθώ σε μερικά γεγονότα που μου έχουν παραμείνει ιδιαίτερα: πρώτον, η προβολή της ταινίας "Το μπαλκόνι" - δεν μπορώ να περιγράψω ακριβώς πώς ένιωσα κατά τη διάρκεια της ταινίας. Όλα τα είδη των συναισθημάτων ήρθαν μέσα μου - αηδία, φόβος, τρόμος, αφωνία και, πάνω απ' όλα, ναυτία. Ένιωσα σαν να ήμουν πίσω στην ένατη δημοτικού όταν διδάχτηκα στο μάθημα της ιστορίας για πρώτη φορά λεπτομερώς για τους Ναζί και το καθεστώς τρόμου που επέβαλαν και το ίδιο ερώτημα ήταν στο πίσω μέρος του μυαλού μου όλη την ώρα: πώς μπορούν οι άνθρωποι να γίνονται τόσο κακοί από τα βαθιά μέσα τους; Θυμάμαι ιδιαίτερα τη σιωπή που διακατείχε την αίθουσα, ακόμη και όταν η ταινία είχε προ πολλού τελειώσει και τα φώτα είχαν ανάψει ξανά. Μια σιωπή που εξέφραζε όλα τα συναισθήματα που περιέγραψα. Δεν υπάρχουν λόγια που να μπορούν να εκφράσουν το μέγεθος των τρομερών πράξεων που διέπραξε η ταξιαρχία Edelweiss. Αυτή την καταθλιπτική διάθεση συναντήσαμε και όταν επισκεφθήκαμε τη συναγωγή στα Ιωάννινα. "Πώς αισθάνεστε ως Γερμανοί με αυτή την κληρονομιά;" - Ποτέ στην εικοσαετή ζωή μου δεν είχα έρθει αντιμέτωπη με μια τέτοια ερώτηση και μόνο με αφωνία μπορούσα να την αντιμετωπίσω. Η ερώτηση μου φαίνεται δικαιολογημένη, τα τραύματα που έχει υποστεί και κουβαλάει μέσα της αυτή η γυναίκα, που μας ξενάγησε στη συναγωγή, και κυρίως η οικογένειά της, δεν μπορούν πλέον να απαλυνθούν. Το μόνο πράγμα που μπορεί να κάνει η γενιά μου, που δεν ευθύνεται άμεσα για τα εγκλήματα των Ναζί, μπορεί να κάνει για να αντιμετωπίσει αυτά τα δεινά είναι να μάθει για τη φρίκη, να εκπαιδεύσει και να κάνει ό,τι είναι δυνατόν για να διασφαλίσει ότι ένα τέτοιο έγκλημα δεν θα μπορέσει να ξανασυμβεί.

Σε συζητήσεις με δημάρχους ελληνικών χωριών, μεταξύ των οποίων και το χωριό των θυμάτων, το Κεφαλόβρυσο, επανειλημμένα εκφράστηκε το αίτημα για αποζημιώσεις. Και πάλι, παρατήρησα πόσο λίγο αυτό το αίτημα, το οποίο είναι απαραίτητο για τους Έλληνες, είναι παρόν στον γερμανικό δημόσιο διάλογο. Στη σχετική συζήτηση στη μικτή μας ομάδα, εκπροσωπήθηκαν διαφορετικές προσεγγίσεις, εκφράστηκαν διαφορετικές απόψεις - αυτή η πολυπλοκότητα της συζήτησης μου έδειξε πόσο σημαντική είναι μια τέτοια συζήτηση, η οποία θα έπρεπε να είναι πιο παρούσα στη Γερμανία και πρέπει να διεξάγεται συχνότερα στη Γερμανία, προκειμένου να συμβιβαστούμε με τη δική μας ιστορία και να ξεκινήσουμε ένα νέο βήμα στην κοινή μας ιστορία, βασισμένο στο σεβασμό και την κατανόηση. Η θεματική αυτή συνάντηση χαρακτηρίστηκε λοιπόν από την αντιπαράθεση και την αναμέτρηση με τη δική μας άγνοια ή ημιμάθεια. "Γνωρίζω ότι δεν γνωρίζω τίποτα", ο Σωκράτης επισημαίνει στους κατηγόρους του τα όρια της ανθρώπινης γνώσης με αυτή τη διάσημη φράση στην "Απολογία" του Πλάτωνα. Η ανθρώπινη σοφία είναι περιορισμένη και πρέπει να προσπαθούμε όλο και περισσότερο να αποκτήσουμε γνώσεις. Η ανταλλαγή συνέβαλε σε αυτό το στόχο με τον καλύτερο δυνατό τρόπο και θα μεταφέρω όσα έμαθα μέσα από τις αφηγήσεις για να μεταδώσω αυτές τις εμπειρίες και να συμβάλω, έστω και πολύ λίγο, στην ενίσχυση των ελληνογερμανικών σχέσεων.

Πέρα από όλες αυτές τις θεματικές γνώσεις και συζητήσεις, στο επίκεντρο βρέθηκε η συνάντηση με την Ελλάδα και ειδικότερα με την περιοχή της Ηπείρου, τον πολιτισμό και τους ανθρώπους της. Αν με ρωτούσαν για την εικόνα που είχα για την Ελλάδα πριν από την ανταλλαγή, πιθανότατα θα ανέφερα την Ακρόπολη, τη θάλασσα, τα πανοράματα των νησιών και τα λευκά σπίτια και τις εκκλησίες με τις μπλε στέγες. Αυτό που συνάντησα εκεί έκοβε την ανάσα: πανέμορφα ορεινά τοπία, υπέροχα δάση και γοητευτικά χωριουδάκια. Οι πεζοπορίες που μας επιτράπηκε να κάνουμε με την Επέκεινα Χώρα έκαναν κυριολεκτικά τη γερμανική "πεζοπορική καρδιά" μου να χτυπάει πιο δυνατά: βαθιά φαράγγια, όμορφα παλιά μοναστήρια, υπέροχα διακοσμημένα γεφύρια. Σε μια από τις τελευταίες ημέρες, μας δόθηκε η ευκαιρία να καθαρίσουμε ένα μονοπάτι πεζοπορίας για τους ντόπιους. Με μια εκπληκτική θέα του πυθμένα της κοιλάδας και υπέροχη παρέα, η δουλειά πήγε τόσο εύκολα. 

Ήταν ένα εκπληκτικό συναίσθημα να μπορούμε να δώσουμε ένα μικρό ευχαριστώ στους ντόπιους μέσω αυτής της μικρής προσφοράς. Επειδή μας δόθηκαν τόσα πολλά: όχι μόνο φιλοξενηθήκαμε σε μια γραφική αγροικία, όπου είχα μάλιστα την πολυτέλεια ενός δωματίου αλλά και ότι μας μαγείρευαν κάθε μέρα, μερικές φορές δύο φορές την ημέρα. Τι γαστρονομική απόλαυση! Όπου κι αν πήγαμε, μας αντιμετώπισαν με τον πιο φιλόξενο τρόπο, αλλά πάνω απ' όλα οι οικοδεσπότες μας Παναγιώτα και Νίκος και οι υπεύθυνοι του προγράμματος Γκαμπριέλα, Όλγα και Ανδρέας είχαν πάντα ένα ανοιχτό αυτί για εμάς.

Τέλος, θα ήθελα να αναφερθώ στο πιο ευχάριστο είδος της συνάντησης: τη συνάντηση Ελλήνων και Γερμανών νέων ενηλίκων. Οι άνθρωποι που μπόρεσα να γνωρίσω ως μέλος της ομάδας, προέρχονταν από μια μεγάλη ποικιλία υποβάθρων και καταβολών - γι' αυτό ακριβώς οι συναντήσεις αυτές ήταν τόσο εμπνευσμένες και πλούσιες για μένα. Έμαθα τόσα πολλά για τον ελληνικό πολιτισμό από τις πολυάριθμες συζητήσεις και είχα μερικές εξαιρετικά διασκεδαστικές αλλά και βαθυστόχαστες συζητήσεις. Η ποικιλομορφία της ομάδας χαρακτήριζε την κοινή μας δουλειά στο πλαίσιο του πρότζεκτ, αλλά και απλά τις κοινές βραδιές με μια ιδιαίτερη αίσθηση ομαδικότητας. Από τα κοινά παιχνίδια, τις νυχτερινές εξορμήσεις στα μπαρ του χωριού, την κοινή ενατένιση των αστεριών και την κοινή μάθηση παραδοσιακών ελληνικών χορών, όλα χαρακτηρίζονταν από αυτή την αίσθηση της συντροφικότητας. Ήμασταν σαν μια μικρή οικογένεια για εκείνη την εβδομάδα και ελπίζουμε ότι αυτές οι νέες φιλίες θα διαρκέσουν ακόμη περισσότερο!

Είμαι εξαιρετικά ευγνώμων για όλες αυτές τις συναντήσεις και εμπειρίες και θα τις κρατήσω στην καρδιά μου για πολύ καιρό ακόμα. Με την ευκαιρία αυτή θα ήθελα να ευχαριστήσω τους υπεύθυνους του προγράμματος Γκαμπριέλα, Όλγα και Ανδρέα, καθώς και τους οικοδεσπότες μας Παναγιώτα και Νίκο. Ήταν μεγάλη τιμή για μένα να συμμετάσχω σε αυτή την ανταλλαγή. Εύχομαι σε όλους τους συμμετέχοντες και τις συμμετέχουσες ότι καλύτερο, ελπίζω ότι θα συναντηθούμε κι άλλες φορές στη ζωή μας. Τέλος, θα ήθελα να προσθέσω ένα ακόμη απόσπασμα που αποδίδεται στον Σωκράτη, το οποίο θα πρέπει να μας χρησιμεύσει ως οδηγός για να μεταδώσουμε τις νέες γνώσεις που έχουμε πλέον αποκτήσει από την ανταλλαγή: "Υπάρχει μόνο ένα καλό για τον άνθρωπο: Η επιστήμη. Και μόνο ένα κακό: η άγνοια".

Και με αυτό το σημείωμα: σας ευχαριστώ πολύ! Πολύ ευχαριστώ!

Άννα Νέσεμαν, Σεπτέμβριος/Οκτώβριος 2023