Ελληνογερμανική ανταλλαγή νέων - «Στα ίχνη της κοινής ιστορίας»

Με σημείο συνάντησης τη Βίτσα Ζαγορίου, νέοι και νέες από την Ελλάδα και τη Γερμανία μοιράστηκαν το φετινό καλοκαίρι μια ξεχωριστή εμπειρία, συμμετέχοντας στο πρόγραμμα «Στα ίχνη της κοινής ιστορίας», το οποίο οργάνωσαν ο γερμανικός σύλλογος Εξάντας – Ελληνογερμανική Εταιρεία Βερολίνου σε συνεργασία με την επέκεινα χώρα, που φιλοξένησε τη συνάντηση. Το φιλόδοξο αυτό πρόγραμμα, που πραγματοποιήθηκε φέτος για τρίτη φορά, με τη χρηματοδότηση του Ελληνογερμανικού Ίδρύματος Νεολαίας (ΕΓΙΝ), συνέδεσε την ενασχόληση με τη δύσκολη ιστορική μνήμη των εγκλημάτων που διαπράχθηκαν κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής στην περιοχή της Ηπείρου με πολλές συζητήσεις, αλλά και πεζοπορίες, ράφτινγκ και διασκεδαστικά ομαδικά παιχνίδια που δημιούργησαν την κατάλληλη ατμόσφαιρα για να «δεθεί» η ελληνογερμανική ομάδα και να αναπτυχθούν φιλικές σχέσεις. 

Την ευθύνη για το περιεχόμενο του προγράμματος ανέλαβαν οι υπεύθυνοι της γερμανικής ομάδας, Όλγα Δρόσου και Ανδρέας Πόλτερμαν, προετοιμάζοντας τους νέους με σχετικά άρθρα και κείμενα προς συζήτηση για τα τρία διαδραστικά εργαστήρια που έλαβαν χώρα στην υπέροχη ατμόσφαιρα που προσέφεραν οι χώροι της συνάντησης στην επέκεινα χώρα. Σημαντική υπήρξε και η συμβολή της παιδαγωγού Δομινίκης Βαγιάτη, η οποία μέσα από διαπολιτισμικά παιχνίδια και βιωματικές ασκήσεις ενίσχυσε την κατανόηση και τη συνεργασία ανάμεσα στους νέους.

Οι στόχοι της συνάντησης επιτεύχθηκαν μέσα από βιωματικές δραστηριότητες, ομαδικές εργασίες και συζητήσεις γύρω από τη γερμανική κατοχή στην Ελλάδα και ιδιαίτερα στην Ήπειρο κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στο επίκεντρο τέθηκε η εξέλιξη της συλλογικής μνήμης τόσο στη μετά τον πόλεμο διαιρεμένη Γερμανία όσο και στην Ελλάδα και την ανίχνευση των μονομερειών τους. Οι νέοι και οι νέες ενθαρρύνθηκαν να μοιραστούν οικογενειακές ιστορίες ενώ οι ανταλλαγές απόψεων ανέδειξαν την ανάγκη μιας κοινής ελληνογερμανικής κουλτούρας μνήμης. 

Οι συζητήσεις πλαισιώθηκαν από επισκέψεις και ξεναγήσεις σε ιστορικούς τόπους και προβολές ντοκιμαντέρ. Κατά την πρώτη επίσκεψη στα Ιωάννινα προβλήθηκε το ντοκιμαντέρ «Lost Yannina, A Topography of Jewish Memory» (2024) σε σκηνοθεσία Νίκου Χρυσικάκη στο ‘Θέατρο Ακτίνα’ που αφηγείται την ιστορία της εβραϊκής κοινότητας των Ιωαννίνων πριν, κατά τη διάρκεια και μετά το Ολοκαύτωμα μέσα από προσωπικές αφηγήσεις επιζώντων Εβραίων και Χριστιανών, καταγράφοντας συγχρόνως τους τόπους μέσα στην πόλη που συνέβησαν τα γεγονότα. Ακολούθησε συζήτηση με την επιστημονική υπεύθυνη του έργου, Δρ. Εσθήρ Σολομών, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Μουσειολογίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, που με μεγάλη προθυμία απάντησε σε ερωτήσεις των συμμετεχόντων και μας μετέφερε συγκινητικές και χρήσιμες πληροφορίες για τα στάδια εξέλιξης του έργου κατά την 15χρόνη επεξεργασία του. Το πρόγραμμα περιλάμβανε επίσης επίσκεψη στο μαρτυρικό χωριό Λιγκιάδες και την προβολή της ταινίας «Το Μπαλκόνι– Μνήμες Κατοχής» (2017) του Χρύσανθου Κωνσταντινίδη, μια συγκλονιστική καταγραφή ενός από τα λιγότερο γνωστά ναζιστικά εγκλήματα στην Ελλάδα, που συνδυάζει τις ιστορικές έρευνες με τις συγκινητικές μαρτυρίες των επιζώντων και των απογόνων τους. Μετά την προβολή του έργου, ακολούθησε η περιήγηση στα «εβραϊκά» Γιάννενα από την Άντι Λιράζ, απόγονο πάλαι ποτέ προεξέχουσας Ρωμανιώτικης οικογένειας των Ιωαννίνων και τον Γιαννιώτη εκδότη (εκδόσεις Ισνάφι), Πάνο Βαδαλούκα και εκεί βίωσαν οι συμμετέχοντες την τραγική ιστορία της εβραϊκής κοινότητας της πόλης που συρρικνώθηκε και τείνει να χαθεί. 

Η ιστορική διάσταση του προγράμματος εμπλουτίστηκε περαιτέρω με την παρουσίαση του Ronald Meinardus, πολιτικού αναλυτή και συντονιστή ερευνητικών προγραμμάτων στο ΕΛΙΑΜΕΠ, ο οποίος παρουσίασε την πρόσφατη έρευνα που διεξήγαγε για το πώς βλέπουν οι Έλληνες τους Γερμανούς. Η παρουσίασή του έδωσε στους συμμετέχοντες ένα πλαίσιο κατανόησης των επιβαρυμένων ελληνογερμανικών σχέσεων ως επακόλουθο των ανοιχτών ζητημάτων από τον πόλεμο - όπως η μη καταβολή πολεμικών επανορθώσεων - ή της στάσης της Γερμανίας κατά την ελληνική κρίση και της στάσης της απέναντι στην Τουρκία. 

Τα βιωματικά εργαστήρια, οι επισκέψεις σε τοπωνύμια μνήμης και ιστορικούς τόπους, οι ιστορικές και βιωματικές αφηγήσεις, η προβολή των δύο ντοκιμαντέρ και οι ενδιαφέρουσες συζητήσεις πρόσφεραν στους συμμετέχοντες μια βαθύτερη κατανόηση των γεγονότων, τη δυνατότητα να συνδέσουν το παρελθόν με το παρόν και, κυρίως, την εμπειρία της συλλογικής μνήμης ως ζωντανής διαδικασίας που ενώνει ανθρώπους και ιστορίες πέρα από εθνικά σύνορα. Συνοψίζοντας, το πρόγραμμα πέτυχε να ενώσει δύο ομάδες νέων γύρω από σύνθετα ιστορικά ζητήματα, προάγοντας τη μνήμη, τον διάλογο και τη φιλία.