Έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής του 2025 για το κράτος δικαίου στην Ελλάδα. Περιορισμένη πρόοδος για τις οργανώσεις κοινωνίας πολιτών.

Δημοσιεύθηκε στις 8 Ιουλίου 2025 η Έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής του 2025 για το κράτος δικαίου. Αυτή έχει χαρακτήρα Ανακοίνωσης και προτείνει συστάσεις, γενικές και ανά χώρα. Η έκθεση περιλαμβάνει ένα γενικό κεφάλαιο 34 σελίδων, ένα κεφάλαιο για το θεσμικό πλαίσιο ανά χώρα 67 σελ. και ένα κεφάλαιο διαπιστώσεων και συστάσεων ανά χώρα 29 σελ.

Το κεφάλαιο για την Ελλάδα έκτασης 29 σελίδων, αναφέρεται σε 4 θέματα: σύστημα δικαιοσύνης, αντιμετώπιση φοροδιαφυγής, ελευθερία τύπου και διάφορα άλλα θεσμικά θέματα. Μεταξύ των τελευταίων διαπιστώνεται «Περιορισμένη πρόοδος στην αξιολόγηση του υφιστάμενου νομικού πλαισίου για την καταχώριση οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και την καθιέρωση διαρθρωμένου διαλόγου», υποδεικνύεται δε στις εθνικές αρχές «Να αναπτύξουν τακτικό και διαρκή δομημένο διάλογο με τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και να απλοποιήσουν τις απαιτήσεις εγγραφής για τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, με σκοπό τη διατήρηση ενός ανοιχτού πλαισίου λειτουργίας τους». Παραθέτω παρακάτω τη (δική μου) μετάφραση στα ελληνικά του εν λόγω κεφαλαίου. Ό,τι αναφέρεται είναι εύγλωττο. Σημειώνω ότι ενόψει αυτής της έκθεσης επισκέφθηκαν  στις 20.5.2025 τον αρμόδιο Ιρλανδό επίτροπο Δημοκρατίας, Δικαιοσύνης και Κράτους Δικαίου Μάικλ Μακ Γκραθ στις Βρυξέλλες, ο υφυπουργός παρά τω Πρωθυπουργώ και κυβερνητικός εκπρόσωπος Παύλος Μαρινάκης και ο υπουργός Επικρατείας Ακης Σκέρτσος, ενδεικτικό της σημασίας που αποδόθηκε.

Η μόνη παρατήρηση που προς το παρόν έχω να κάνω, είναι η καχυποψία μου σχετικώς με την πρόβλεψη δημιουργίας μιας πρόσθετης πλατφόρμας για την υποχρεωτική εγγραφή όλων των ΟΚΠ, δεδομένου ότι το άρθρο 12 του Συντάγματος προβλέπει ότι «Οι Έλληνες έχουν το δικαίωμα να συνιστούν ενώσεις και μη κερδοσκοπικά σωματεία, τηρώντας τους νόμους, που ποτέ όμως δεν μπορούν να εξαρτήσουν την άσκηση του δικαιώματος αυτού από προηγούμενη άδεια (παρ.1)». Μάλιστα στην παρ. 3 του ίδιου άρθρου του Συντάγματος σημειώνεται ότι «Οι διατάξεις της προηγούμενης παραγράφου εφαρμόζονται αναλόγως και σε ενώσεις προσώπων που δεν συνιστούν (καν!) σωματείο».

Επομένως τίθεται το ερώτημα της έκτασης της επαπειλούμενης υποχρεωτικότητας εγγραφής όλων των ΟΚΠ, στον βαθμό που αυτή μπορεί να υπονομεύσει αυτή τη συνταγματικά κατοχυρωμένη ελευθερία και που θα καθιστούσε σχετική διοικητική απαίτηση, ή νόμο, ως αντισυνταγματικά. Φυσικά αποτελεί δικαίωμα του κράτους – δωρητή να οργανώνει τις σχέσεις του με τις ΟΚΠ, ωστόσο αυτή η αρμοδιότητα για τις οργανώσεις που δεν λαμβάνουν κρατική χρηματοδότηση δεν μπορεί να εκτείνεται πέραν των προβλεπομένων στο ίδιο το Σύνταγμα περί ελεύθερης ίδρυσης (χωρίς υποχρέωση προηγούμενης άδειας και ακόμη και ενώσεων άνευ νομικής προσωπικότητας) και κατά νόμο διάλυσης (παρ.2: «Το σωματείο δεν μπορεί να διαλυθεί για παράβαση του νόμου ή ουσιώδους διάταξης του καταστατικού του, παρά μόνο με δικαστική απόφαση). Η συνθήκη της πολιτειακά ισότιμης θέσης των θεσμών της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και αυτών της συμμετοχικής στο πλαίσιο και των θεσμικών αντιβάρων, ειδικώς δε υπό το φως της σταδιακής ενίσχυσης του Πρωθυπουργικού χαρακτήρα του πολιτεύματος, όπως σωστά προβλέφθηκε με το Σύνταγμα του 1975 και την ανελαστική (από πλευράς αναθεώρησης) διάταξη του άρθρου 12, δεν πρέπει να διαταραχθεί.

Συνεχίζεται η επικοινωνία του κύκλου «Κοινωνία Πολιτών Ελλάδα Σήμερα». Αυτή η ομάδα έχει σκοπό την ανάδειξη και συζήτηση των θεμάτων που ενημερώνουν, μελετούν, προωθούν, συντονίζουν, υποστηρίζουν και τελικώς υπερασπίζονται τις οργανώσεις της κοινωνίας πολιτών, τον εθελοντισμό και τον τρίτο τομέα. Το μέλλον της ανθρωπότητας βρίσκεται στα χέρια του κόσμου των συλλόγων, στις δεξαμενές σκέψης και στις ομάδες υπεράσπισης της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Με ελευθερία, προσφορά, σε έναν ομοσπονδιακά ενωμένο κόσμο. Έχει το δικαίωμα να ασκεί κριτική εκείνος που έχει το σθένος εμπράκτως να βοηθά.

 

Έχει σημειωθεί περιορισμένη πρόοδος όσον αφορά τη σύσταση σχετικά με την καθιέρωση δομημένου διαλόγου με τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, ενώ ξεκίνησε η αξιολόγηση του υφιστάμενου κανονιστικού πλαισίου καταγραφής (*159). Ο χώρος της κοινωνίας πολιτών στην Ελλάδα παραμένει «μετ’εμποδίων» (*160). Το πλαίσιο καταγραφής παραμένει περίπλοκο και κατακερματισμένο (*161).

Η Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ, τον Νοέμβριο του 2024, εξέφρασε ανησυχίες σχετικά με τις αυστηρές απαιτήσεις καταγραφής που επιβάλλονται στις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών (ΟΚΠ), ιδίως σε εκείνες που εργάζονται στους τομείς της μετανάστευσης και του ασύλου και κάλεσε την Ελλάδα να επανεξετάσει τη νομοθεσία της (*162). Η υπόθεση ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας, η οποία αμφισβητεί ορισμένες πτυχές της νομιμότητας της νομοθεσίας σχετικά με την καταγραφή των ΟΚΠ που δραστηριοποιούνται στον τομέα του ασύλου, της μετανάστευσης και της κοινωνικής ένταξης, παραμένει σε εκκρεμότητα εδώ και αρκετά χρόνια (*163). Ενώ η ανακοινωθείσα ψηφιακή διαλειτουργικότητα μεταξύ των διαφόρων μητρώων δεν έχει ακόμη τεθεί σε ισχύ, μετά από συμφωνία μεταξύ του Υπουργείου Εσωτερικών και του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου (MoMA) σχετικά με την τεχνική λύση, ο σχετικός διαγωνισμός αναμένεται να ξεκινήσει έως τα τέλη Ιουνίου 2025 (*164).

Το Ενοποιημένο Σχέδιο Κυβερνητικής Πολιτικής (ΕΣΚΠ) σκοπεύει να αξιολογήσει και να αναθεωρήσει το νομικό πλαίσιο των ειδικών μητρώων του, έως το τέλος του 2025, με στόχο την απλοποίηση των διαδικασιών και τη μείωση του διοικητικού φόρτου (*165). Για τον σκοπό αυτό, και με σκοπό την τοποθέτηση της συνεργασίας του με την κοινωνία των πολιτών σε πιο δομημένη βάση, το ΕΣΚΠ ζήτησε, στα τέλη Μαΐου 2025, σχόλια από όλες τις εγγεγραμμένες ΟΚΠ μέσω δύο στοχευμένων ερωτηματολογίων (*166). Τα ενδιαφερόμενα μέρη σημείωσαν ότι, παρά τις ανακοινώσεις για επερχόμενες μεταρρυθμίσεις, προς το παρόν οι κανόνες που διέπουν την εγγραφή παραμένουν αμετάβλητοι (*167). Παράλληλα, το Υπουργείο Εσωτερικών καταρτίζει σχέδιο νόμου για τη δημιουργία μιας πρόσθετης πλατφόρμας για την υποχρεωτική εγγραφή όλων των ΟΚΠ (*168). Σκοπός της νέας πλατφόρμας, στην οποία οι ΟΚΠ θα πρέπει να εγγράφονται ετησίως, είναι η διεξαγωγή πλήρους χαρτογράφησης των δραστηριοτήτων των ΟΚΠ (*169). Η κυβέρνηση θεωρεί ότι έχει καθιερωθεί ένας δομημένος διάλογος μεταξύ των εγγεγραμμένων ΟΚΠ και του ΕΣΚΠ, ωστόσο μέχρι στιγμής έχει πραγματοποιηθεί μόνο μία συνάντηση τον Νοέμβριο του 2024. Σε αυτό το πλαίσιο, το ΕΣΚΠ σχεδιάζει να πραγματοποιεί εξαμηνιαίες συναντήσεις ανά θεματικό πυλώνα (*170). Οι ΟΚΠ έχουν εκφράσει επικρίσεις σχετικά με τη μορφή και ανησυχίες για τις δηλώσεις που κατηγορούν τις ΟΚΠ για εμπλοκή σε λαθρεμπόριο και υπεξαίρεση πόρων (*171). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θεωρεί ότι οι δομημένοι διάλογοι πρέπει να είναι τακτικοί, να έχουν μακρά διάρκεια και να είναι προσανατολισμένοι στα αποτελέσματα (*172). Υπό το πρίσμα των ανωτέρω, έχει σημειωθεί περιορισμένη πρόοδος στην εφαρμογή των συστάσεων που διατυπώθηκαν σε προηγούμενες εκθέσεις.

159. The 2024 Rule of Law Report recommended to Greece to "strengthen efforts to evaluate the current legal framework for the registration system for civil society organisations and assess whether there is a need to amend it, while moving forward with a structured dialogue with CSOs”.

160. Rating by CIVICUS; ratings are on a five-category scale defined as: open, narrowed, obstructed, repressed and closed (Civicus (2025), Monitor tracking civic space-Greece).

161. There are eleven Registries managed by different ministries, including the Public Database and the Special Registry of the Ministry of Interior and the Registries of Greek and Foreign Non-Governmental Organisations and NGO Members of the Ministry of Migration and Asylum; 2024 Rule of Law Report, pp. 31-32.

162. UN Human Rights Committee (2024), p. 10; OHCHR (2025), written input, p. 7.

163. 2024 Rule of Law Report, Country Chapter on the rule of law situation in Greece, p. 28.

164. Greek Government (2025a).

165. 2025 National Plan of Government Policy, pp. 198, 340-341; Country visit, MoMA.

166. CSOs were asked to provide their views in relation to the registration and renewal procedures, the operation of the NGO Members Special Registry and the current legislative framework, The questionnaires also included questions on how to achieve better cooperation between all parties involved. 39 out of 92 registered CSOs provided their input. Greek Government (2025a).

167. ENNHRI, Greece, p. 219; Civil Society Report (2025), pp. 64- 66.

168. According to the Government, part of the proposals included in the draft bill respond to an Action Plan for Civil Society, prepared by the Bodossaki Foundation. The Plan provides an overview of the current state of civil society in Greece and makes recommendations for self-regulation and proposals for an effective Regulatory and Financial Framework. Bodossaki Foundation (2025).

169. Greek Government (2025), written input, p. 137; Country visit, Ministry of Interior.

170. The next meeting is scheduled to take place in September 2025 and focus on strengthening cooperation between the authorities and CSOs. Another meeting is set for March 2026. The choice of the subject matter of the discussions will depend on the outcome of the previous meeting. Greek Government (2025a).

171. Civil Society Report (2025), additional written input, pp. 3-4, MoMA press release 16 April 2025; Joint letter by eight CSOs providing services to refugees and applicants for international protection on the Greek islands, 2 June 2025.

172. European Commission Recommendation (EU) 2023/2836 of 12 December 2023 on promoting the engagement and effective participation of citizens and civil society organisations in public policy-making processes.

MoMA = Ενοποιημένο Σχέδιο Κυβερνητικής Πολιτικής