Το Αρχοντικό Δάνου, έναστρη χώρα.

Το Αρχοντικό Δάνου, έναστρη χώρα, World Mountain Youth Center

Ξεκίνησαν οι εργασίες αποκατάστασης του Αρχοντικού Δάνου, το οποίο θα ενταχθεί λειτουργικά στην επέκεινα χώρα.

Το Ντανάτικο όπως αποκαλείται, δεσπόζει για περισσότερο από 2,5 αιώνες στην Άνω Βίτσα. Είναι πιθανόν το ωραιότερο αρχοντικό του Ζαγορίου και έχει ανακηρυχθεί μνημείο από το Υπουργείο Πολιτισμού το 2011, κατόπιν εισήγησης της αρχιτέκτονος μηχανικού Αλίκης Λύτρα. Πρόκειται για ένα κλασσικό αρχοντικό ζαγορίσιας αρχιτεκτονικής του 18ου αιώνα, στο οποίο προστέθηκαν τα μπαλκόνια κατά τον επόμενο αιώνα. Χαρακτηριστικά φουρούσια, δηλαδή γωνίες σκαλισμένες για την ελάφρυνση της αρχιτεκτονικής μορφής, χαρακτηρίζουν και τους τρεις εξωτερικούς τοίχους. Αποτελεί εκδήλωση εμφανούς μνημειακής αρχιτεκτονικής. Διαθέτει εσωτερική αυλή –  αίθριο. Περιστοιχίζεται από καμάρες κατά τον κλασικό αρχιτεκτονικό τύπο από τα αρχαία χρόνια μέχρι την οθωμανική κατάκτηση.

Παλιά ζαγορίσια οικογένεια οι Δάνοι, με παράδοση σε εκπαιδευτικούς, γιατρούς, συγγραφείς, όπως και άλλοι στην Άνω Βίτσα, μεταξύ των οποίων ο δάσκαλος Νικόλαος Κ. Γιαννής της απολύτως όμορης ιδιοκτησίας, με τον οποίο ο λαογράφος Γ. Δάνος μοιραζόταν μια όμορφη φιλία και εκτίμηση. Ο Δημοσθένης (Γούλας) Δάνος ήταν φημισμένος γιατρός χειρουργός Ηπείρου και Αλβανίας, ευκατάστατος ο ίδιος, είχε παντρευτεί την τσούπρα του Πλακίδα, ενός πολύ πλουσίου Ζαγορίσιου, που είχε γυρίσει από τα ξένα με όλη του την περιουσία και είχε εγκατασταθεί στα Γιάννενα, δωρητή μεταξύ άλλων του γνωστού και σήμερα γεφυριού του Πλακίδα. Ο Αριστοτέλης Δάνος, ιατρός, παντρεύθηκε την Πηνελόπη, εγγονή του Ιωάννη Γιαννή, από τη θυγατέρα του Θεοδούλη νυμφευθείσα τον Βιτσινό Δημήτριον Μίσιογλου. Η Πηνελόπη ούσα άτεκνος υιοθέτησε την ανεψιάν της Αφροδίτην Μίσιογλου, νυμφευθείσαν τον Αναστάσιον Πριμυκήρην. 

Ο δάσκαλος Γούλας (Γεώργιος) Δάνος του Στεφάνου, γεννήθηκε το 1904 στη Βίτσα και διακρίθηκε για το πλούσιο και πρωτότυπο εκπαιδευτικό του έργο, την εισαγωγή και εφαρμογή στη χώρα μας της παιδαγωγικής ολικής μεθόδου Decroly (Ντεκρολύ) αλλά και για την ενεργητική συμμετοχή του στο κίνημα του εκπαιδευτικού δημοτικισμού στη διάρκεια του μεσοπολέμου. Από το 1956 μέχρι το 1961 υπηρέτησε στο Χαλάνδρι Αττικής, από όπου και συνταξιοδοτήθηκε στη θέση του Διευθυντή. Το 1964 επέστρεψε στα Γιάννενα και το 1968, δώρισε μαζί με άλλους απογόνους στην Εταιρία Ηπειρωτικών Μελετών το εν λόγω κτίριο, το πατρικό του σπίτι στη Βίτσα.  Ο Γούλας Δάνος πέθανε το 1977 στα Γιάννενα.

Η οικογένεια Δάνου κατοικούσε τα πάνω δωμάτια όπου υπάρχουν κρεβάτες και μαντζάτα. Η κεντρική κρεβάτα στον όροφο, όπου καταλήγει η λίθινη σκάλα ανόδου, ανοίγει προς τον μικρό εξώστη, από τον οποίο βλέπει κανείς όλο τον πάνω μαχαλά και τις βουνοκορφές των ορεινών όγκων του Ζαγορίου. Δεξιά της κρεβάτας διατάσσονται οι οντάδες, ευρύχωρα και φωτεινά δωμάτια χωρίς τζάκια. Στον κάτω όροφο υπάρχει μαντζάτο, δηλαδή δωμάτιο για τον χειμώνα και χαγιάτι, μαζί με κελάρια και κατώγια. Στην είσοδο εντυπωσιάζει η ύπαρξη κτισμένης βρύσης. Δεξιά της εισόδου βρίσκονται το πλυσταριό, μαγειρειό και άλλοι χώροι για τις ανάγκες της οικογένειας. Στο βάθος του ισογείου βρίσκονται δύο κελάρια που διαχωρίζονται με φέροντες τοξωτούς τοίχους. Σε άλλο επίπεδο, αριστερά της σκάλας, βρίσκεται το χειμωνιάτικο δωμάτιο της οικογένειας, με την κλασσική διαρρύθμιση των  ζαγορίσιων σπιτιών, το τζάκι ανάμεσα από τα δύο παράθυρα και τα μπάσια.

Το κτίριο, η σκεπή και η τοιχοποιία, επισκευάστηκαν το 2010 από το κληροδότημα των Βιτσινών Αγγελικής και Νικολάου Παπάζογλου.

Το Ντανάτικο προορίζεται για ένα πρότυπο Παγκόσμιο Κέντρο Νεότητας στο Βουνό, «Έναστρη Χώρα» (World Mountain Youth Center "Starry Lan»), σε συνεργασία και δίπλα ακριβώς από τις εγκαταστάσεις, το θέατρο, τη βιβλιοθήκη, τον συνεδριακό χώρο, τους ξενώνες και τις αυλές της επέκεινα χώρα. Η παρατήρηση του ουρανού κατά τη διάρκεια όλου του χρόνου από αυτήν την τοποθεσία, ιδιαιτέρως τη νύχτα, αποτελεί μοναδικό φαινόμενο, που καλεί τον νου όχι μόνον προς την αστρολογία, αλλά την κοσμογονία, τη θρησκειολογία, τη φιλοσοφία, τη γνώση, τελικώς την αρμονία της φύσης και την ειρηνική συνύπαρξη. Εκπαιδευτικές και εκθεσιακές δράσεις θα προσφέρουν σε όλους και ειδικώς στα παιδιά και στους νέους την ευκαιρία μιας ολοκληρωμένης διαμονής, με σύγχρονα εργαλεία όπως walking & talking, participatory leadership & collaborative platforms, open space & world café, digital well -being and theory on essentialism. Φωτογραφία του κτιρίου έχει κοσμήσει μαζί με άλλα αρχιτεκτονικά μνημεία έκθεση του Μουσείου Ανθρωπογεωγραφίας στο Παρίσι.